15.4 C
Asunción
sábado, mayo 18, 2024

Guavira poty

Más Leído

Paranaländer hace una declaración pública de envidia de Emiliano, sobre todo del purahéi Guavirá poty, y, por extensión, a los bebedores inveterados de la caña de guavirá.

 

Lo que envidio a Emiliano es su capacidad infinita de amar, de mentir y amar (Nosotros, homo atomicus, ya perdimos esa virtud de yma araka’e).

Envidio su ingenio para hacer la hipóstasis de la mujer (gente más vulgar va por caminos opuestos, hipostasiará los órganos sexuales, una parte del hombre, lo fragmentará en pedazos como un carnicero la res,  y, a la par, divinizará la oscuridad bautizándola como inconsciente).

Envidio sus estrategias literarias para emparentar mujer y flor (En la canción de nuestra columna es indistinguible una y otra).

Envidio su canción maravillosa Guavira poty, donde el árbol primigenio de los apapokuva es la metáfora principal (guavira ju o guaviju, nombre científico, eugenia pungens, Kovae katu mbaerii ty eë chévy, ¡está sí me es dulce! “. Y el hermano Montenegro lo usaba para curar cuenta Gatti.

Envidio a Emiliano su abrumadora mitología, su estatus inmarcesible de leyenda popular (“tu diestra que escribiera mil versos transparentes” hei Gómez  Serrato. “Yo sé que tu alma en pena seguirá trasnochando”. El poeta trinidense le ofició una misa de caña bajo la viuda luna el día que murió: el 15 de septiembre de 1949. “Pyhare og̃uahe ha urutaú jave osẽ opurahéi”. Oje’e hese Karai Pyhare rembijokuaiha, se decía de él que era el lugarteniente de Karai Pyhare. Nunca creí que tuviera payé ko guyra saite kañyhápe oikóva opuraheimi, remata Darío Gómez Serrato en su poema en homenaje al Tirteo Verdeó).

Mauricio  Cardozo Ocampo considera Guavirá poty una delicada y emotiva endecha de amor.

A este purahéi le puso música el ybytimiense y lo grabó en disco Odeon con su grupo Perú Rimá y cantando el propio Mauricio con Daniel Fleytas. En castellano lo grabó Julio César del Paraguay. Aunque la traducción al español pierde el sabor del original.

 

 

Guavira poty            de          Emiliano R. Fernández

 

Che mbarakami nde pu asyetéva

reikuaapaitéva che mba’e mbyasy.

Aropurahéita ku che ahayhuetéva

mombyry opytáva guavira poty.

 

Caballero pueblo chepepomopêva

ikatuve’ÿva ndehegui aveve.

Mitã tyre’ÿicha che mbopadeséva

ahechave’ÿgui ku Zavala kue.

 

Timbo jero’a tape ári oîva

upépe váicha osê oñembo’y,

che kamba porã ijao humíva,

ryakuã porãitéva guavira poty.

 

Kóite… kóite… rohechaga’úva,

al meno ko’ãga oikéma ro’y,

eju che kamba che mbokerairûva

ani ne ñaña guavira poty.

 

Anike ere mombyry aimére

péva ja ohoitéma ndouvéi haguã,

ani repena ko yvy apére,

ndaipóri kuña nde rekoviarã.

 

Che mbarakami asyete nde púva,

emokãna chéve ko che resay,

topi chehegui mba’asy añandúva

ahechaga’úgui guavira poty.

 

Flor de Guavirá

Canción

 

Guitarrita mía que suenas tan triste

tu sabes mis penas, todo mi sufrir,

hoy voy a cantar a quien quiero tanto

y que está muy lejos, guavirá poty.

 

Pueblo Caballero, trozaste mis alas,

y ya desde entonces no puedo volver,

triste como un niño lejos de su nido

quiero ver mi rancho de Zavala-cué.

 

Tus ramas que adornan el viejo camino

me traen recuerdos que me hacen sufrir.

Me parece verla vestida de negro,

mordiendo su boca, guavirá poty.

 

Cuando más te extraño, más sueño tenerte,

ya llega el invierno, se adueña de mí

ven mi morenita, dulce compañera,

no seas tan mala, guavirá poty.

 

No pienses mi amada porque estoy muy lejos

que yo ya marché, para no volver,

no tengas temores que sobre la tierra

no ha de reemplazarte ninguna mujer.

 

¡Guitarrita mía que sueñas tan triste!

Escucho tu acento que pena por ti,

por eso mi canto susurra el nombre

de quien está lejos, guavirá poty.

 

Versión castellana sacada del libro:

Mauricio Cardozo Ocampo, Mis bodas de oro con el folklore paraguayo (Memorias de un Pychäi), Asunción 1980.

Más Artículos

Últimos Artículos